Ở cái làng quê cái gì cũng hạng bét, đất đai hạng bét, núi sông hạng bét,
lại nổi lên một áng văn chương, bài ký núi Phấp Phỏng của ông Cử Doãn, kẻ thích tô hồng cuộc sống tất sẽ cho đó là văn
chương hạng bét vì chỉ mang lại cho con người ta cảm tưởng chẳng bình yên.
Làng Cù. Đấy là tên của làng. Có người nói Cù là tên con vật thời hồng
hoang, đương yên ngủ, bỗng trở mình quậy phá vùng đất này, Cù dậy. Có người nói
Cù là ông Cù, ông tổ lập đất lập làng. Có người nói Cù là kiểu gọi nhân hóa một
trận động đất nào đó đã từng xảy ra ở đây. Cái tên làng cắt nghĩa sao cũng được,
nên cũng dễ xếp vào hạng bét. Nhưng đấy lại là nơi tôi hết mực yêu quí, bỡi là vì
nơi chôn nhau cắt rốn của tôi.
Thì cũng có con sông chảy qua làng, sông Cạn, chứ không phải là không. Nhưng
dường trời sinh ra con sông này là để cho cảnh trí phong phú, chứ không phải thực
sự là sông. Có nghĩa, còn mưa thì sông còn nước, hết mưa thì sông hết nước. Cho
nên, tiếng có sông chảy qua, nhưng ruộng đồng làng tôi phải ăn nước trời, mãi mãi
mỗi năm một vụ, vì địa hình tự nhiên
ở đây là không thể làm hồ chứa nước cho việc cày cấy.
Làng cũng
có hai ngọn núi, nhỏ và thấp, nằm ở phía đông, tựa hồ lúc tạo núi sông thì trời
để rơi vãi ở đây hai cụm đất đá. Đứng ở làng tôi mà nhìn thì thấy ngọn đứng trước
cao hơn ngọn đứng sau. Nên người làng tôi gọi ngọn đứng trước là hòn Trồi, ngọn
đứng sau là hòn Sụt. Nhưng đứng ở phía bên
kia núi mà nhìn, thì thấy ngược lại. Nên những người làng ở phía bên kia núi lại
gọi hòn Sụt là hòn Trồi, và gọi hòn Trồi là hòn Sụt.
Phải nói vì yêu mảnh đất chôn nhau cắt rốn của mình, tôi đã tìm đọc nát
hết các sách, cổ thư có, tân thư có. Và dĩ nhiên là cuối cùng chẳng thấy có sách
nào nói đến đất đai sông núi làng quê tôi. Làm sao thế gian lại có đủ sách vở để
chứa cả những thứ hạng bét như thế ! Cũng may, ở trong làng có ông cử Doãn, vị khoa
bảng có ý muốn đi tìm nghĩa lý của cuộc đời ở ngay làng quê mình, đã soạn bài ký
tả được một phần nào sông núi quê tôi. Bài ký chép bằng chữ Hán. Bản dịch sau đây
là dịch theo sát nghĩa.
Hay những người đi trước muốn ký thác lòng mình cho núi chăng? Sao lại là
chim nửa đêm? Sao lại là hoa lưu huyết? Ta nay nghe nhắc đến những thứ ấy thì cứ
thấy nôn nao, tựa hồ như mình là kẻ trong cuộc. Lên năm ta đã thuộc được sự tích về chim và hoa của núi. Vào một sớm
tinh mơ, muốn gần hụt hơi ta mới bước kịp cha ta. Phải lên núi cho kịp xem hoa
lưu huyết nở. Sự tích nói hoa lưu huyết chỉ nở vào sớm tinh mơ, lúc nở thì xòe
ra những cánh hoa màu máu, chỉ trong tức khắc, rồi tàn. Tất nhiên là sáng hôm ấy,
khi lên đến đỉnh núi, cha ta chỉ cầm lấy trong tay những cánh hoa đã tàn để giảng
cho ta nghe, rằng cũng chỉ nghe sự tích nói thế, chứ xưa nay chưa có ai trông
thấy hoa lưu huyết nở. Ta hỏi cớ sao lại chẳng ai trông thấy? Cha ta bảo khi ta
đã thành người lớn tất sẽ hiểu. Nửa khuya mà nghe chim nửa đêm kêu, thì sáng hôm
sau tất có hoa lưu huyết nở. Sự tích cũng nói thế. Cho nên, nửa khua mà nghe
chim nửa đêm kêu, thì sáng hôm sau thế nào cũng có người trong làng lên núi để
xem hoa lưu huyết nở. Sở dĩ gọi là chim nửa đêm vì chưa ai biết mặt loài chim ấy,
chỉ nghe tiếng kêu của chim vào khoảng giữa đêm, nên gọi là chim nửa đêm vậy thôi.
Chờ ai đứt ruột. Đấy là cách dịch tiếng chim ra tiếng người. Mà quả là con chim
nửa đêm kêu nghe buồn thật. Sao nửa
khuya nghe chim nửa đêm kêu thì sáng hôm sau có hoa lưu huyết nở? Ta thì không nhìn thấy mối
liên quan nhân quả giữa hai thứ ấy, mà cảm thấy dường như đấy chỉ là hai cách
diễn tả về mỗi một sự vật mà thôi. Nhưng bạn ta là ông nghè Lê lại trưng ra sự
tích. Phía bên kia núi là cõi chết. Mỗi lần cái đất nước ở bên kia xua quân
sang thì đám đàn ông con trai bên này núi lại bị bắt đi. Đã bị bắt đi là không
có ngày về. Nhưng những người ở lại thì vẫn lên núi trông chờ trong nỗi phấp phỏng.
Lịch sử như là sự nối tiếp của các cuộc xâm lấn và các cuộc phấp phỏng trông chờ.
Có người con gái lên núi chờ người yêu của mình suốt bao nhiêu năm. Cho đến đêm
đó thì đứt ruột chết. Máu nàng thấm vào đất, mọc lên cây hoa lưu huyết. Còn hồn
nàng thì hóa làm chim nửa đêm. Ông nghè Lê dừng ở đó. Ta hỏi sao lại kể thiếu đi
cái câu kết, rằng sau đó thì hòn Trồi hòn Sụt còn được gọi là núi Phấp Phỏng. Bạn
ta chỉ cười. Ta bảo cách cắt nghĩa đó của người đời thì cũng cũ như chim nửa đêm
với hoa lưu huyết. Bạn ta nói cuộc phiêu lưu lớn nhất của con người là muốn cắt
nghĩa lại quá khứ, bỡi con người là luôn mong mỏi cái khác với cái hiện là, luôn
mong mỏi được cập vào một bờ khác.
Ta đi chơi núi Trồi núi Sụt vào một ngày mùa thu. Chọn đi vào một ngày mùa
thu là có ý để cho sự hứng thú của mình có chút hơi hướng của tàn rữa. Thì chẳng
phải núi đã mang sẵn trong mình thứ sử thi tàn rữa hay sao? Đừng sợ. Kẻ nào không
nhận ra sự tàn rữa thì kẻ ấy khó giữ được sự sống cho mình. Biết là chẳng thể
trông thấy hoa lưu huyết nở, song ta vẫn cứ nghe bồn chồn lo lắng trong lòng. Thì
đang leo lên cái phấp phỏng, làm sao không phấp phỏng? Khi lên tới đỉnh hòn Trồi,
ta quên khuấy chuyện xem hoa lưu huyết nở, vì mắc đuổi theo chuyện cái bờ bến khác
là ở đâu. Bấy giờ thì mặt trời đã lên cao. Nơi đỉnh hòn Trồi có lắm loài hoa dại
đang tàn. Nhưng bấy giờ thì ta chẳng chủ ý đến đám hoa tàn, vì đang dõi mắt coi
thử bên dưới bầu trời mùa thu có thứ hơi hướng tàn rữa ấy, nơi đâu là cái bờ khác
ấy? Và ta như vẫn còn y nguyên niềm phấp phỏng là có nhận ra chốn ấy không, khi
đã sang đứng ở nơi đỉnh hòn Sụt để tiếp tục nhìn ngóng đất trời.
Bạn ta là ông nghè Lê hỏi ta đi chơi núi Trồi núi Sụt có nhìn thấy hoa lưu
huyết không, có nhìn thấy loài chim nửa đêm không? Ta đáp là đã nhìn thấy y như
trong lòng ta đã thấy. Bạn ta hỏi là thấy thế nào? Ta đáp là đã nhìn thấy một nỗi
khao khát. Lại hỏi, khao khát thế nào? Ta đáp, khao khát như chim nửa đêm đã kêu
thì phải kêu cho đến đứt ruột, như hoa lưu huyết đã nở thì phải thắm đỏ một màu
máu. Lại hỏi, như thế có nghĩa là sao? Đáp, như thế thì gọi là ký thác.
Chép đến đây, đọc lại, chợt nghĩ đến lời người thầy cũ là chuyện lập ý
trong văn chương cũng khó như chuyện lập quốc, nên ta chỉ biết thở dài.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét