Tặng Vật Của Trời

tiểu thuyết của Nguyễn Thanh Hiện

mười chín
biến tấu

    Để cho dễ hiểu, anh ta dịch hai tiếng địa chất ra nôm na là lòng đất. Nếu nói chuyện về lòng đất thì được, còn chuyện các loài chim, tôi đành chịu. Ngay từ phút mới gặp chúng tôi, tay kỷ sư địa chất đã tỏ ra chẳng mấy hứng thú về chuyện các loài chim.

Đơn vị khảo sát địa chất của anh ta nằm ở thượng nguồn một con suối lớn. Rời đơn vị khảo sát địa hình sang đây là chúng tôi tiến đến gần con nước đầu nguồn. Tôi với nàng quyết định khi sang đây là sẽ vứt bỏ cái mác nhà điểu học đã cầm chân chúng tôi ở đơn vị của tay kỷ sư mê chim gần nửa tháng trời. Nhưng vị chỉ huy công trình, có lẽ bị vẻ đẹp của nhà điểu học nữ mê hoặc, đã giới thiệu khá kỹ với anh ta về hai chúng tôi. Có nghĩa tay kỷ sư địa chất tiếp tôi với nàng là tiếp những nhà nghiên cứu về chim. Quả tình bấy giờ tôi rất khâm phục nàng. Khi biết tay kỷ sư địa chất không mấy thích chuyện chim chóc, nàng đã lập tức chuyển tôi với nàng sang một địa hạt khoa học khác. Lúc đầu là chúng tôi lên rừng tìm dấu vết người tiền sử, sẵn dịp nghiên cứu thêm về các loài chim, nên người ta lại gọi chúng tôi là những nhà điểu học. Tôi có giật mình khi nghe nàng nói thế. Nhưng liền hiểu  đi tìm dấu vết người tiền sử cũng có nghĩa là phải lặn khắp nơi, vào lúc đó thì nói thế là hợp lẽ nhất, vì nói thế là vừa giữ được thể diện của chúng tôi (thứ thể diện hình thành từ sự đùa cợt của nàng) vừa có thể nhờ tay kỷ sư ấy đưa chúng tôi đến bất cứ đầu nguồn sông suối nào, có nghĩa là nàng đã chuyển chúng tôi sang chính công việc của mình. Nhưng cũng kể từ giây phút ấy thì tay kỷ sư ấy bắt đầu tỏ ra chẳng tin chúng tôi là những người làm công việc nghiên cứu khoa học. Những ngày tôi và nàng theo đơn vị khảo sát đi hiện trường (khi là ở ven bờ, khi là ở lòng con suối lớn) anh ta chẳng hề đá động đến chuyện chim chóc lẫn chuyện người tiền sử, mà qua các lần chuyện trò, dường anh ta có ý muốn khai thác ở  chúng tôi  về những lĩnh vực thuộc đời sống con người đương đại. Anh ta có nói rất nhiều về công cuộc khảo cứu địa chất của mình, nhưng lắm khi, qua cách diễn đạt của anh ta thì dường như đó là những gì đang  xảy ra trên mặt đất, chứ không phải trong lòng đất. Vào một ngày có nhiều mây đen vần vũ trên bầu trời mùa hạ, chúng tôi theo đơn vị của anh ta đến hố khoan ở lòng con suối đó. Một mẫu đất đá sắp được lấy lên khỏi lòng đất. Khi đã chạm vào tự nhiên thì chúng chẳng còn như chúng vốn có. Anh ta nói. Thế thì làm sao có được những kết luận về điều tra địa chất? Tôi hỏi. Mọi kết luận trên đời này đều có tính xác xuất, người ta còn tính tới chuyện một ngày nào đó thì vũ trụ  sẽ co lại và nổ tung, nữa là… Anh ta bảo. Trong lúc tôi với nàng còn đang băn khoăn về kiểu nói năng có phần ảm đạm của  anh ta thì mẫu đất đá đầu tiên trong ngày đã được lấy lên khỏi mặt đất. Đám đồ đệ của anh ta lập tức đặt những mẫu khoan ấy vào những chiếc thùng gỗ được đóng theo kiểu dáng rất đặc trưng. Những mẫu khoan là sẽ được chuyển đến một viện nghiên cứu địa chất nào đó. Quá khứ hỗn độn của đất sẽ được đem ra phanh phui trước con người. Tay kỷ sư ấy nói. Có nghĩa con người sẽ dựng lên công trình thắp sáng của mình sau khi đã hiểu rõ lịch sử của đất ở vùng núi rừng này. Tôi nói. Anh ta bảo thường là thế, nhưng lắm khi lại phải lặn ngụp trong thứ lịch sử không lời này. Tôi nói là mình chưa hiểu ý của anh ta. Còn nàng thì hỏi đấy có phải là biến tấu của khoa học về lòng đất hay không? Chính là câu hỏi có vẻ kỳ quặc này của nàng  như một chỉ dẫn để  cuối buổi chuyện trò tay kỷ sư ấy đã bắt chúng tôi phải khai thật với anh ta chúng tôi là ai, và lên rừng để làm gì. Còn bấy giờ, để trả lời câu hỏi của nàng, anh ta đã cho chúng tôi nghe một thứ biến tấu khác, biến tấu về nơi chôn nhau cắt rốn của anh ta. Vẻ kỳ quặc của câu chuyện là nằm trong dự án của những người đã chết. Đèo nào cao bằng đèo núi này, đất nào tốt bằng đất nơi đây, một năm làm ba năm ăn không hết. Cái dự án đã được cô đọng thành tiếng hát ru. Thế hệ ông cố anh lớn lên trong tiếng hát ru này, hiểu nó như một lý tưởng cao siêu do tổ tiên đề ra, và phải chờ đến đời con cháu mình mới thực hiện nổi. Thế hệ ông cố anh là ngang với thế hệ những nhà khoa học đương sống trong niềm cảm hứng trước những luật lệ vũ trụ do Newton đề xướng, và đương cãi nhau có phải loài người và loài khỉ là có chung một ông tổ hay không. Nếu bấy giờ có ai đem những chuyện ấy ra nói với những người thuộc thế hệ ông cố anh, thì cũng chẳng ai chịu nghe. Những chuyện ấy là chẳng cần thiết đối với những người đang sống trên  mảnh đất ngẩng đầu lên là thấy núi thấy đèo, ở mảnh đất mà chuyện cơm ăn áo mặc theo đúng nghĩa của nó vẫn  còn phải nhờ đến sự cổ vũ của thi ca (Nói không đất nào tốt bằng đất ở đây chỉ là một cách cổ vũ) Ông nội anh nói lại với cha của anh, cha của anh nói lại với anh, rằng thời ông cố anh, có những năm ăn tòan củ mài đào được ở ngọn núi có cái đèo cao đã đi vào thi ca. Có nhiều người đi đào củ mài vừa đi đến chân núi đã ngã xuống chết vì đói quá. Tất nhiên chẳng ai biết, mà có biết cũng chẳng để làm gì, là nhờ có luật vũ trụ hấp dẫn nên người chết mới có thể ngã xuống ở chân núi. Thế hệ ông nội anh vẫn lớn lên trong tiếng hát ru ấy, và tiếp tục ngẫm nghĩ về cái dự án ấy. Thế hệ ấy là ngang với thế hệ các nhà khoa học đã thấy được tất cả các loài giống trên mặt đất này là có cùng nguồn gốc hữu cơ nguyên thủy. Ánh sáng của nền văn minh đương thời có soi rọi đến nơi này chứ không phải là không. Có nghĩa, thế hệ ông nội anh thấy mảnh đất của mình không nuôi nổi cây lúa, đã quyết định chuyển sang trồng các giống cây khác. Mới đầu là cây sắn. Rồi thấy đất không nuôi nổi cây sắn, thì chuyển sang cây bắp. Rồi đất cũng chẳng nuôi nổi cây bắp, nên chuyển sang trồng đậu trồng lang. Nói đất không nuôi nổi không có nghĩa trồng đâu chết đó, mà là cây trồng cho sản phẩm quá ít. Một năm làm, ăn vài tháng là hết. Vì thiếu nước thành đất trồng không thể nuôi nổi cây trồng. Biết vậy, chứ chẳng thể thay đổi được. Bỡi vì trời không sinh ra con sông nào chảy qua đây. Mà cũng chẳng có chỗ nào để đắp hồ chứa nước được. Trong lúc nhiều nơi trên mặt đất này người ta thừa hưởng các thành quả văn minh một cách ngang nhiên, thì thế hệ ông nội anh vẫn sống trong chờ đợi những ngẫu nhiên. Trời sinh voi sinh cỏ là cách diễn đạt về sự chờ đợi này. Trong lúc chờ đợi cái ngẫu nhiên thì thế hệ ông nội của anh đã hạ sinh được thế hệ của cha anh. Thế hệ của cha anh là ngang với thế hệ những nhà khoa học đã nhìn thấy được cái thế giới vật chất nhỏ bé đang chuyển động trong mỗi hạt lúa. Tất nhiên là những người sống ở mảnh đất ngẩng đầu thì thấy núi thấy đèo ấy chẳng thể hiểu nổi câu  chuyện cao siêu này. Mà giả dụ có hiểu thì họ cũng cho đó là chuyện xa xỉ. Điều cốt tử họ muốn biết là làm cách làm sao cho đất ở đây nuôi nổi con người. Dường như thế hệ của cha anh là có ý lờ đi cái dự án của tổ tiên. Đồng ruộng thưa dần người cày bừa. Không phải nền văn minh đô thị có sức hút đối với những người thuộc thế hệ của cha anh. Có một làn sóng người rời đồng ruộng quê anh kéo đến các đô thị thật. Nhưng đó là sức hút của đám dân quê đối với văn minh đô thị. Có đến bao nhiêu người dân quê ùa đến đô thị, nhưng các đô thị đều bảo là chưa đủ.  Nền văn minh này là đang rất cần những đôi vai gồng gánh ở các bến xe bến tàu, ở các buổi họp chợ, là đang rất cần những người làm được những công việc tuy là nhỏ nhưng không phải ai cũng làm được, như rửa nhà xí rửa chén bát trong các nhà hàng, các khách sạn, hay đứng trông coi trẻ để cho các bà mẹ có đủ thời gian bảo dưỡng vẻ đẹp trời sinh của một phụ nữ. Mà thôi, cái nào hút cái nào chẳng quan trọng. Điều đáng nói là cái dự án cổ xưa vẫn tiếp tục gắn kết những con người ấy với mảnh đất của cha ông. Cuối cùng thì tất cả những người ra đi đều quay lại nơi ngẩng đầu lên là thấy núi thấy đèo, và hạ sinh được một thế hệ khác, thế hệ của anh, thế hệ đã viết lại dự án của tổ tiên. Thế hệ này là ngang  với thế hệ những nhà khoa học đang đứng lên vai các vị khổng lồ trước họ để tìm kiếm cái qui luật lớn nhất đang chi phối vạn hữu. Đây là thời đứng ở phía bên này nghe thấy được và nhìn thấy được các thứ ở phía bên kia trái đất. Thời con người có những việc làm có thể sánh bằng các vị thần thánh cổ xưa. Và một hôm, trong  không khí văn minh thần thánh này, những người có quyền cai quản cuộc sống ở mảnh đất ngẩng đầu thì thấy núi thấy đèo đã long trọng tuyên bố với mọi người là phải sửa lại dự án tổ tiên cho hợp với văn minh đương đại. Không phải một năm làm ba năm ăn không hết, mà một năm làm mười năm ăn không hết. Bằng cách nào? Có thể hiểu câu trả lời là một thứ quyết định luận trong tư duy kinh tế, mà cũng có thể hiểu đấy là thứ tình cảm thiêng liêng (nếu không muốn nói là lãng mạng) đối với mảnh đất chôn nhau cắt rốn của mình. Đây là thời hết thảy các chính phủ trên mặt đất này mở miệng là nói phải làm giàu đất nước, là thời mà sự giàu có được coi như niềm đam mê mới mẻ nhất trong việc trị nước của các vị nguyên thủ của hầu hết các quốc gia hiện đang có mặt trên bản đồ thế giới, là thời mà việc xuất nhập khẩu hàng hóa của một quốc gia được coi như chìa khóa mở cửa vào cõi giàu có, bỡi từ cân đường cân thịt cho đến tri thức của con người đều được xem là hàng hóa. Thời đại đã tặng ta cách bẩy làng xóm lên. Những người  có quyền cai quản cuộc sống ở mảnh đất ấy tuyên bố. Làng quê anh lúc bấy giờ tựa châu Âu sau khi Corpernic phát hiện ra cuộc chuyển động của vũ trụ, con người là phải tự giải phóng mình khỏi ngu muội, còn ở làng quê anh là tự giải phóng mình khỏi nghèo đói. Hết thảy mọi người đều bị cuốn hút vào bầu không khí của đêm trước cuộc cách mạng. Sắp xóa bỏ cái nghèo đói vẫn bám theo con người nơi đây tự thuở mới lập đất lập làng thì chẳng phải là cách mạng sao? Câu trả lời cho câu hỏi bằng cách nào để một năm làm mười năm ăn không hết là luận chứng kinh tế kỷ thuật được thảo bằng miệng: Hết thảy đất đai ở đây đều trồng  mía để sản xuất đường xuất khẩu. Cũng chẳng cần phải bàn luận gì nữa vì hết thảy các giống cây khác đều đã được đem ra trồng trên mảnh đất ấy, chỉ trừ cây mía. Tựa cuộc hành quân ra trận. Mà cũng phải thôi. Đây là trận chiến chống thằng giặc đói nghèo đã chiếm đóng nơi này quá lâu. Người đi ngân hàng vay tiền làm vốn cho sản xuất. Tất nhiên đây là công việc làm trước tiên trong cuộc hành quân. Người đi tìm mua giống mía. Tất nhiên là phải tìm mua các giống mía mới được lai tạo. Người đi nhà máy chế biến đường để hợp đồng bán mía. Có vẻ đây là trận cuối cùng và có tính quyết định. Cuối cùng vì chỉ còn mỗi  cây mía là chưa đem ra trồng ở đây, cuối cùng mà không đạt nữa thì cũng chẳng biết phải làm thế nào. Quyết định vì đây là thời điểm thế giới đang tiêu thụ đường rất mạnh. Có vẻ trời  ủng hộ làng quê anh. Chẳng có điều tra thổ nhưỡng, nhưng quả tình là cây mía chịu đứng trên mảnh đất này. Khi thấy mía phát triển tốt, người ta liền làm những phép tính, cũng bằng miệng, và thấy rằng sản phẩm đường sẽ thu hoạch từ đồng ruộng mía đó sẽ gấp mấy chục lần các sản phẩm của các giống cây khác từng trồng ở đây. Do quá phấn khởi trước thứ tương lai tươi sáng, người bán bớt bò cày, người vét bán thóc gạo, có người còn dám tới ngân hàng để vay thêm, nói dối là vay thêm cho sản xuất mía đường, nhưng là để đi mua máy nghe máy nhìn về nghe xem cho biết thời cuộc, những thứ nếu không có cái tương lai tươi sáng ấy thì chẳng đời nào dám nghĩ tới. Khoảng trời phía trước vẫn bày ra một cách tốt đẹp. Có nghĩa toàn bộ ruộng mía vẫn trên đà phát triển. Cho đến một hôm, lúc sắp thu họach mía, thì người ta nghe thấy không phải tiếng máy, mà là tiếng thở dài, vọng lại từ cái nhà máy chế biến đường ấy. Đường ngoại nhập giá rẻ đang tràn vào thị trường trong nước. Toàn bộ những hợp đồng mua đường của nhà máy chế biến đường ấy đã bị khách hàng hủy bỏ. Mà cũng phải thôi. Người ta phải mua đường giá rẻ hơn để khi bán lại thì lãi  nhiều hơn. Và ở ngôi làng của anh, mới đầu là tiếng thở dài, y như tiếng thở dài ở cái nhà máy chế biến đường ấy, nhưng sau đó là tiếng khóc. Khi nhà máy chế biến đường hủy bỏ những hợp đồng mua mía thì chẳng phải là tang tóc phủ lên đầu những người trồng mía ở mảnh đầt  ngẩng đầu là thấy núi thấy đèo ấy sao? Cái cơ nghiệp coi như lớn nhất trong cuộc cơm áo vừa gầy dựng được đã ập xuống quá bất ngờ làm cho ai nấy đều cảm thấy như đang trong mơ. Nhà máy chế biến đường sẽ bồi thường thiệt hại theo cam kết của hợp đồng. Nhưng bắt kẻ đương hấp hối đi cứu một kẻ cũng đương hấp hối là điều không thể. Phải chờ. Người ta đã tìm đến tất cả những nhà máy chế biến đường có thể đến. Nhưng chỗ nào cũng trả lời phải chờ bán được số đường chưa bán được mới mua mía. Có trời  biết chừng nào mới bán được mía. Bỡi chẳng ai biết trên thế giới có bao nhiêu người ăn đường, và  mỗi ngày thì ăn được bao nhiêu đường. Chỉ còn chờ. Nhưng cây mía lại sống theo qui luật của nó. Khi đất đai cho nó đủ lượng đường nhưng con người không dùng tới, thì đất đai lấy lại. Tức, mía vẫn sống, nhưng đường trong mía cứ vơi dần. Tình trạng thế gọi là mía chạy đường. Không đủ sức chịu đựng khi ngày nào cũng nhìn thấy cơ nghiệp của mình đang sụm xuống một cách vô phương cứu chữa, người ta đành bảo nhau là phải đốt đi . Đồng mía cháy suốt mấy ngày đêm. Khi tay kỷ sư địa chất kể đến chỗ mía cháy, khói tỏa mịt trời, nàng rỉ tai tôi bảo là mình sắp chết ngạt mất. Trong lúc tôi đang lo lắng cho tình trạng của nàng, tay kỷ sư hỏi chúng tôi là ai, và lên rừng để làm gì? Cuối cùng thì cũng nghe được câu hỏi mà tôi với nàng vẫn chờ đợi suốt những ngày theo anh ta đi hiện trường khảo sát.